Waarin de wandelaar zich gaat afvragen waarom verbodsbordjes zo geliefd zijn in de regio Amersfoort, hij betrapt wordt door een waakkat, een confrontatie met een agrarier uit de weg wordt gegaan, we in gedachten "moffen" door de modder zien ploeteren, en we dankbaar zijn dat Amersfoort het lot van Ieper bespaard bleef
Bert Rietberg spreekt over “Een van de meest fraaie en toch onbekende delen van de Grebbelinie”. Dat wekt verwachtingen voor een wandeling die ik op 1 mei zou gaan maken over de Liniedijk, ten oosten van Amersfoort, tussen het Werk aan de Glashut en het Werk bij Krachtwijk. De Grebbelinie ligt hier met het riviertje de Eem in de rug. Aan de voorzijde werd de linie beschermd door inundaties.
Vanaf het station Amersfoort ben ik per lijn 74 naar de halte Argonweg gegaan. Deze halte ligt in de industriewijk De Isselt aan de overzijde van de Eem, gezien vanaf de Liniedijk. Zoals vaak in dergelijke gebieden blijkt er fors bezuinigd te zijn op de trottoirs. Gevolg is dat via het fietspad teruggewandeld moest worden naar de brig over de Eem (Bunschoterstraat). Een kruising moet in looppas genomen worden omdat ik geen enkel idee heb hoelang het verkeerslicht voor het kruisende autoverkeer op rood blijft staan. Ook op de brug over de Eem is geen ruimte voorzien voor wandelaars. De aanwezigheid van stevige vangrails langs de autoweg (het is de N199) draagt bij aan het grimmige karakter van de route tot nu. Eenmaal veilig aan de overzijde gekomen kan na een afdaling over het talud de liniedijk nog redelijk eenvoudig worden bereikt. Om 10.45 uur stond ik op de Hoofdweerstandslijn van de Grebbelinie. Sporen van fietsbanden doen vermoeden dat zich hier naast natuur- en bunkerliefhebbers ook hanggroepjongeren verzamelen. Aan de overzijde van de Eem zie je de industrieterreinen liggen. Mmmm, ondanks het zonnetje is het niet echt gezellig hier...
Richting Amersfoort is de dijk tamelijk begroeid. Richting Krachtwijk is de begroeing duidelijk minder, en de oorzaak daarvan zou al snel blijken.
Op redelijk korte afstand (700 meter) zijn hier 5 kazematten aan te treffen: drie S-kazatten voor zware mitrailleurs (SZW), met de schietgaten frontaal gericht, en twee S3’s voor lichte mitrailleurs.
De eerste kazemat op dit stuk dijk ligt direct na de brug (10.45 uur). Deze is open (zoals de meeste kazematten op dit stuk van de Grebbelinie). Een inspectie via het toegangsluik toonde aan dat er nog wat rotzooi in gestort wordt, zoals helaas ook het geval is bij vrijwel alle andere kazematten. Deze kazemat betreft een SZW.
Ter verduidelijking van de inrichting zoals we die nu nog kunnen zien, voeg ik een scan van de tekening van een SZW-kazemat bij uit het boek Kazematten in het Interbellum (red. T. de Kruijf), Amsterdam/Utrecht, 2002, p. 113.
De volgende kazematten zijn goed zichtbaar, hoewel toegang en/of schietgaten soms volledig bedekt zijn.
Via het zijschietgat van de eerstvolgende kazemat (S3a) heb ik een blik geworpen op de toegang.
Je krijgt zo een idee hoe de bemanning via de klimijzers naar binnen ging. In het plafond zijn ook duidelijk de buizen voor de luchtverversing te zien. De tweede afbeelding, die is opgebouwd uit twee foto’s en dus een enigszins vervormd beeld oplevert, geeft wel een indruk van hoe dicht toegang en zijschietgat bij elkaar zitten.
De schapen op de liniedijk zijn mij van de vorige wandelingen rond Scherpenzeel bekend, maar hier blijkt het om een hele kudde te gaan. Zij houden de beplanting op de Liniedijk lekker kort. Behoedzaam, om de beesten niet de veel op te jagen, heb ik mij door de groep heen naar voren bewogen.
Niet overal is het gras even kort, maar bij deze SZW, vlak bij de Coelhorsterlaan, is de vorm van een SZW (frontaal) goed te zien.
Het is trouwens pas hier dat je de industriewijk aan de overkant van de Eem achter je laat, en je eindelijk kunt genieten van vrij uitzicht aan je linkerhand. De kerktoren van Soest en de treinen op de spoorlijn naar Amsterdam zijn goed te zien.
Zoals Rietberg al vermeldt in zijn gids is het Landgoed Coelhorst zelf verboden terrein. Dit verbodsbord en een hek verspert de wandelaar de toegang. Dat maakt niet uit, omdat de Liniedijk zelf nog steeds bewandeld kan worden.
De volgende SZW ligt wat verborgen, en is ook de enige kazemat waarvan het interieur nog schoon lijkt te zijn.
Een stukje verderop zijn twee grensstenen van het Ministerie van Oorlog aan te treffen (links en rechts onder de dijk). Maar pas wel op, deze liggen tamelijk verscholen. Ik werd er spontaan op attent gemaakt door een drietal jongetjes die met een hengel een goed visplekje aan het zoeken waren. De betekenis van de stenen, en de letter “O” ontging hen.
Doorgewandeld over de dijk tot de laatste twee SWZ flankerende kazematten die via deze route nog bereikbaar zijn. De ene ligt nog ten zuiden van de (nieuwe) fietsbrug.
Deze dekt met zijn schootsveld de liniedijk (in noord-westelijke, en zuid-oostelijke richting), en voorts het inundatiegebied in oostelijke richting.
Hier loopt het pad eigenlijk dood op het hekwerk van de nieuwe fietsbrug, bij de Malesluis (en het aanwezige gemaal). Je kunt nog wel het hek over (of zoals ik gedaan heb, je door een opening heen wringen). Na het oversteken van het fietspad, deze procedure herhalen, waarna je kunt doorlopen naar de volgende kazemat, ook dus een SWZ (flankerend).
Hier zijn de schietgaten na de oorlog dichtgemetseld geweest, maar nu weer opengebroken. De plaat waarmee de toegang is afgedicht is deels opengebroken. Het gat is niet voldoende om in de kazemat te kunnen, of een blik naar binnen te werpen. Helaas is het wel groot genoeg om allerlei rotzooi naar binnen te kieperen. Een blik door het schietgat bevestigt mijn vrees dat de SZW langzaam volloopt met zand en afval.
Bij de SZW-flankerend is de toegang asymmetrisch geplaatst
Vanaf deze plek is de volgende kazemat op de liniedijk, die volgens het boekje een SZW (frontaal) moet zijn, reeds in de verte zichtbaar. Maar hier loopt de route dood. Althans de liniedijk gaat wel door, maar de doorgang is afgelopen met een hekwerk, en er staat geen bordje waar in wordt aangegeven dat wandelaars wel welkom zijn. Ik heb daarom besloten om via het fietspad de weg in richting van het werk bij Krachtwijk te vervolgen. Eventueel daar aangekomen zou ik alsnog de beslissing kunnen nemen om via de dijk de terugreis naar Amersfoort te aanvaarden.
Het eerste deel van de route, het fietspad naar de Slaagseweg, is geen probleem. Men treft slechts een paar fietsers aan op het pad. Daarna is het linksaf. Hier is het meer oppassen geblazen. Op de Slaagseweg rijden ook auto’s en vrachtwagens, en het is beter om dan de berm in te gaan. Vervolgens op het volgende kruispunt, is het de afslag weer naar links, via de (doorlopende weg) Hoogerhorsterweg in de richting van de boerderij Hoogerhorst en het Werk bij Krachtwijk. Op de hoek staat een huis, met een groot erf en onmiddellijk schieten twee grote honden naar voren die (gelukkig achter een hek) de wandelaar “begroeten”.
Het is vanaf dit punt nog zo’n 600 meter naar het Werk bij Krachtwijk. Al vanaf enige afstand wordt de SZW op de dijk van het Werk zichtbaar. Als je dichter bij het Werk komt, is ook de eerder bezochte SZW (flankerend) zichtbaar. Hieruit blijkt wel de goede onderlinge ligging van de kazematten, waarmee het geinundeerde terrein, en de Hoogerhorsterweg (in feite een dijkje) waarover een vijand zou moeten oprukken, wordt bestreken. Op enige afstand van het Werk, dat als een verhoging in het landschap al goed zichtbaar is, paseeert men een geopend hek met daarop de naam van de boerderij Hoogerhorst. En dan, op een paar stappen voor de Liniedijk, een bordje verboden toegang. Ik waag nog een tiental stappen vooruit. Ook de dijk zelf blijkt voorzien van verbodsborden. Het is een beetje vreemd om te zien dat het informatiebord, dat aan de passant enige feiten over het Werk geeft, gesitueerd blijkt achter het eerder genoemde verbodsbordje.
Het wekt bij mij de indruk dat de boer, de belangstelling voor de militaire werken beu, later een aantal borden heeft geplaatst om "vreemde lui" op een veilige afstand te houden. Het geeft ook aan dat mijn beslissing om niet de weg te vervolgen over de dijk just was. Althans ik had wenig zin in een (wilde) achtervolging over de Liniedijk door een agrariër, al dan niet in gezelschap van zijn trouwe viervoeter. Na een blik geworpen te hebben op het verdedigingswerk en de zichtbare SZW op de dijk (de S3 die aan de andere kant van het Werk ligt is helaas niet zichtbaar) – hierbij aangestaard door de aanwezige schapen – heb ik de terugweg aanvaard.
Ik ben vervolgens weer teruggewandeld naar de Liniedijk (ter info de afstand naar de N199 is 3,9 km, dus heen-en-terug 7,8 km).
Vanaf de Slaagseweg heb ik nog een blik geworpen op de Liniedijk en de kazematten die het voorterrein bestrijken. Als je je indenkt dat het voorterrein in oorlogstijd onder water gezet werd, is de opzet van de Grebbelinie hier goed duidelijk. De verdediger heeft een uitstekende positie.
Voor wie denk dat Nederland plat is: let op hoe hoog de gebouwen liggen in de richting Hilversum
Een vergelijking tussen de Grebbelinie in 1940, en de IJzer en de Iperboog in 1914-1918 komt bij mij op. Wat als de Blitzkrieg in 1940 langs de Grebbelinie tot een stellingoorlog zou zijn ontaard? Duizenden militairen die ploeterend door de modder de Grebbelinie zouden naderen, om vervolgens door de mitrailleurs opgesteld in de Nederlandse kazematten bij bosjes te worden neergemaaid, zo ze niet eerder al in de klei verdwenen zouden zijn, of door granaatscherven uiteengereten. Soest in de geschiedenisboekjes als het Duitse Passchendale? Als dit de opzet van het Nederlandse opperbevel zou zijn geweest, dan had het in elk geval voor Amersfoort er buitengewoon slecht uitgezien. Net zoals Ieper in de Eerste Wereldoorlog zou deze stad in de frontlijn door het Duitse geschut langzaam maar zeker in een enorme ruïne zijn veranderd.
Ik nader nu weer de Liniedijk. Opvallend is dat de dijk nu (zo rond 13.45 uur) ineens meer bezoekers trekt, d.w.z. twee zonnebadende dames met hond, en een compleet gezin (eveneens met hond). Het is mij niet duidelijk geworden hoe zij de dijk bereikt hebben, maar een auto achter het hek dat (kennelijk) leidt naar het landgoed Coelhorst, doet vermoeden dat de Coelhorsterstraat als toegang wordt gebruikt door deze bezoekers.
Op de terugweg naar de N199 en het vervolg van de wandeling, bleek dat de schapen inmiddels achter een hek geplaatst, wat het wandelen wel een stuk eenvoudiger maakte. De vissende jongetjes heb ik niet meer teruggezien. Rond 14.30 (dus in 1 uur vanaf Krachtwijk) was ik weer terug op mijn uitgangspunt.
Vervolgens ben ik het deel van de Liniedijk richting het Werk aan de Glashut opgegaan (1,5 km). Zoals gezegd is de dijk hier behoorlijk begroeid. Desondanks is er nog wel een pad zichtbaar. Op dit deel van de dijk zelf moeter er volgens de gids een tweetal SZW (flankerend) kazematten aanwezig zijn. De eerste is geheel verdwenen onder bomen en lage begroeing. Wellicht is deze natuur het resultaat van jarenlange "bemesting" door nachtelijke bezoekers van deze plek. Met enige moeite kon ik een stukje beton ontwaren.
Eenmaal doorwandelde passeerde ik een openstaande afsluitboom, die ik naar ik vermoed verband houdt met het voormalige militaire terrein dat aan de linkerzijde ligt (te herkennen aan het hekwerk, en de bekende waarschuwing voor de hondenbewaking). In dit gebied staan grote veranderingen te wachten: de bouw van een gemaal vlak bij de burg over de Eem, de bouw van een ziekenhuis op het voormalige militaire terrein en een “Huis van de Watersport” langs de oever van de Eem.
Op een gegeven moment krijg ik een reeks woonboten in het oog. Het is duidelijk dat dit deel van de liniedijk in beslag is genomen door de bewoner van de laatste woonboot. Overigens zonder dat het stukje grond is afgezet door middel van een hek, of een draad o.i.d. Ik zie nog net een kat wegschieten. Nog gelukkig dat er geen Pittbull of Deense dog op het terrein aanwezig is, wordt ik door de bewoonster aangesproken. Zij maakt mij er op attent dat ik door haar tuin heenloop, en dat dit niet de bedoeling is.
(Ik heb overigens achteraf nog de eigendomssituatie nagekeken. De grondstrook is eigendom van de gemeente Amersfoort. En kennelijk verhuurd aan de woonbootbewoners).
Met toestemming vervolg ik mijn weg over het pad. Als ik achterom kijk zie ik dat de bewoonster aan deze kant haar "domein" heeft afgeschermd met een eigengemaakt verbodsbord. Het staat nog net geen "Achtung Minen!". Alleen aan een "aanval" in de rug heeft ze niet gedacht, maar dat zou nu wel eens kunnen veranderen.
Ik passeer meer woonboten. Ongetwijfeld houdt men mij van achter de ramen argwanend in het oog. Ik kom vervolgens langs wat plezierbootjes. Ik tuur al naar voren, waar is die laatste kazemat? Onderweg, achterom kijkend, blijkt dat men hier niet op pottekijkers gesteld is. Herhaaldelijk passeer ik bordjes met “verboden toegang” . Een roestige afsluitboom met dezelfde tekst lijkt nog uit een militair verleden te stammen.
En daar is hij dan de SZW. Nou, ja een stukje beton, verscholen achter een collectie postbussen, en bedekt onder plastic. Goed de kazemat staat op de gevoelige plaat (data kaartje), en is tenminste nog bewaard. Vanaf hier is er ook zicht op het Werk bij de Glashut. De gracht en de wal zijn goed zichtbaar. Er grazen een tweetal paarden en een ezel, die – zo blijkt uit twee bordjes op een met prikkeldraad versterkt hekwerk – die niet gevoederd mogen worden. Ik begin me wel zoalngzamerhand af te vragen waar het locale gebruik dat verboden telkens herhaald worden vandaan komt.
De (verboden) toegang tot de Liniedijk. Op de achtergrond ligt de SZW-kazemat.
De Gids van Rietberg waarschuwde ons overigens al dat dit particulier terrein is. Er liggen nog een drietal kazematten op het Werk. Er zou sprake zijn van een S3 die, zo is geschreven “goed zichtbaar is van de weg”. Op Google Earth kon ik de kazemat al niet vinden, en de afstand tussen de openbare weg en het werk deed mij al vrezen dat dat “goed zichtbaar zijn”, op zijn best een glimp zou kunnen worden. Best jammer want een foto in de Gids laat zien dat de camouflage nog aanwezig is op de kazemat. Om een lang verhaal kort te houden, ik heb de goed zichtbare kazemat niet kunnen ontwaren. Wellicht is de camouflage zo goed dat hij mij daarom ontgaan is.
Het is nu wel genoeg geweest. Ik heb de bus gepakt terug naar het station van Amersfoort. De wandeling langs dit deel van de Liniedijk laat gemengde gevoelens bij mij achter. Natuurlijk een set S-kazematten die gelukkig aan de buitenkant van graffity verschoond zijn gebleven. Een tweetal militaire werken uit de tijd van de Bataafse Republiek, best interessant. Aan de andere kant, vrijwel alle kazematten zijn aan de binnenkant ernstig vervuild, en de wandelroute is geen gebaand pad. “Een van de fraaiste delen van de Grebbelinie”? Ik ben zo vrij om met de auteur van mening te verschillen. Kazematten die langszaam volgestort worden met rotzooi, resten van nachtelijke coma-zuip-feesten, uitzicht op een industriewijk, bordjes verboden toegang. Nee, Scherpenzeel trok mij meer.
Tot slot: ik vond op internet nog de volgende waarschuwing over dit traject: “Kijk op de dijk langs de Eem uit voor de rattenklemmen, die slechts zijn aangegeven met bamboestokjes.” Ik ben in meerdere opzichten blij dat ik er vandaag ongeschonden vanaf ben gekomen...
